Adjektiivvat

Adjektiivvaid sojaheapmi lea das gitta makkár mátta sánis lea. Mii geahččat galle stávvala leat sáni maŋimuš távttas. Tákta lea stávvaljoavku man vuosttaš stávval lea deaddostávval. Sániin nuorra ja dábálaš lea goappašiin okta tákta, vaikko stávvallogut eai leat seammá, ja bealje-heapme-sánis leat fas guokte távtta.

Bárrastávvaladjektiivvaid maŋimuš távttas leat guokte stávvala. Dáin substantiivvain lea gievrras dássi ovttaidlogu nominatiivvas, ja geahnohis dássi máŋggaidlogus, omd. nuorra - nuorat. Ii buot bárrastávvaladjektiivvain leat dássemolsašupmi, omd. hávski - hávskit.

Bárahisstávvaladjektiivvaid maŋimuš távttas leat golbma stávvala máŋggaidlogus, omd. suohtas - suohttasat, bivnnut - bivnnuhat. Ovttaidlogu nominatiivvas ja essiivvas lea geahnohis dássi, eará hámiin lea fas gievrras dássi. Muhto ii buot bárahisstávvaladjektiivvain leat dássemolsašupmi.

Kontrakšuvdnaadjektiivvaid maŋimuš távttas leat guokte stávvala sihke ovttaidlogus ja máŋggaidlogus. Adjektiivvas lea geahnohis dássi ovttaidlogu nominatiivvas ja gievrras dahje liigegievrras dássi máŋggaidlogus, omd. njálggis - njálgát, stuoris - stuorrát.

Konsonántajoavku mii lea maŋimuš távtta vuosttaš ja nuppi stávvala gaskkas, molsašuddá dábálaččat, omd. nuorra - nuorat. Nu ahte bárrastávvaladjektiivvain lea omd. gievrras dássi ovttaidlogu nominatiivvas, ja bárahisstávvaladjektiivvain lea fas gievrras dássi máŋggaidlogu nominatiivvas. Muhto de lea konsonántajoavku fas geahnohis dásis omd. máŋggaidlogu nominatiivvas bárrastávvaladjektiivvain, ja ovttaidlogu nominatiivvas bárahisstávvaladjektiivvain.

Dás leat dássemolsašuddanovdamearkkat - gievrras dássi gurut bealde, geahnohis dássi olgešbealde. Fuobmá ahte go 'i'-bustávva boahtá vokála maŋis, de dat adnojuvvo konsonántan (-j-) ja gullá dan dihte konsonántajovkui:

• nuorra - nuorat, falli - falit, ođđasat - ođas
• árgi - árggit, gárži - gáržžit, láiki - láikkit
• headju - heajut, bealjeheapme - bealjeheamit
• čeahppi - čeahpit, njoahci - njoazit, uhcci - uhcit, hihtásat - hiđis

Bárrastávvaladjektiivvain sáhttá maid leat konsonánta loahpas ovttaidlogu nominatiivvas, nugo sániin lihkolaš, nuoramus. Go sánit sodjet, de lassána stávval vel lohppii, ja sátnái šaddet guokte távtta: ('nuo-ra)('mu-sa). Dalle molsašuddet dan maŋit távtta konsonánttat. Gievrras dássi lea de ovttaidlogu illatiivvas ja essiivvas. Ovdamearkkat ovttaidlogu ja máŋggaidlogu nominatiivvas ja ovttaidlogu illatiivvas:

• nuoramus - nuoramusat - nuoramussii
• lihkolaš - lihkolaččat - lihkolažžii

Dás sáhtát lohkat eanet dássemolsašumi birra

Muhtun adjektiivvain lea ovttaidlogu nominatiivvas konsonánta loahpas. Davvisámegielas eai sáhte vaikko makkár konsonánttat leat sáni loahpas, ja dalle konsonánttat molsašuddet ovttaidlogu nominatiivva ja eará kásusiid gaskkas. Konsonánttat mat sáhttet leat sániid loahpas leat t, s, š, l, r ja n. Ovdamearkkat bárahisstávval- ja kontrákta adjektiivvain:

• t > h, omd. bivnnut - bivnnuha, čáppat - čáppahin
• t > d, omd. jaskat - jaskada
• t > g, omd. ártet - ártega
• t > b, omd. buoret - buorebu
• š > ž, omd. dološ - doloža

Fuomáš fal ahte 'š' ii álo molsašutta: imaš - ipmaša.

Bárrastávvaladjektiivvain, main lea konsonánta loahpas, leat seammasullasaš molsašuddamat:

• š > čč, omd. lihkolaš - lihkolačča

Bárrastávvaladjektiivvain lea dasa lassin dássemolsašupmi dáin konsonánttain, loga eambbo dan birra dás.

Muhtun bárahisstávvaladjektiivvain, main lea vokála loahpas ovttaidlogu nominatiivvas, ihtá goitge liige konsonánta dain eará kásusiin:

• _ > g, omd. guohca - guohccaga, bahča - bahččaga

Kontrákta adjektiivvain main lea -i loahpas, lea molsašuddan i>j ovttaidlogu nominatiivva ja essiiva gaskkas čállingielas.

• i > j, omd. čeavlái - čeavlájin, muoŧŧái - muoŧŧájin

Adjektiivvas lea attribuhttahápmi go lea ovddabeal substantiivva: 'fiskes' viessu. Attribuhttahápmi lea seammá beroškeahttá substantiivva logus dahje kásusis. Spiehkastat lea adjektiiva buorre. Attribuhttahámi gávnnat sátnegirjjiin, dávjá dain lea dákkár mearka: #, omd. ruoksat, #rukses.

Go adjektiiva lea substantiivva maŋábealde, de dat lea predikatiivahámis: Viessu lea 'fiskat'. Viesut leat 'fiskadat'. Nieida lea 'nuorra'. Nieiddat leat 'nuorat'. Moai letne 'nuorat'. Predikatiivahápmi lea ovttaidlogus go subjeakta lea ovttaidlogus, ja máŋggaidlogus go subjeakta lea guvttiidlogus dahje máŋggaidlogus. Sátnegirjjiin gávnnat konsonántta maid lasihat nuppi ja goalmmát stávvaliid gaskii bárahisstávvaladjektiivvain, omd. ruoksat -d- - šaddá ruoksadat máŋggaidlogus.

Go buorre lea substantiivva attribuhttan, de dat sodjá substantiivva mielde, sihke logu ja kásusa dáfus. buorre-adjektiivvas galgá álo leat seamma hápmi go substantiivvas, earret ovttaidlogu illatiivvas ja lokatiivvas. Dalle lea buorre-adjektiivvas akkusatiiva/genitiiva hápmi.

• Mus lea 'buorre biila'.
• Mun oasttán 'buori biilla'.
• 'Buori biillas' oažžu 'buori hatti'.
• Duđan dušše 'buori biilii'.
• 'Buriin biillain' olle guhkás.
• Gádden dien 'buorren biilan'.

Go substantiiva lea máŋggaidlogus, de galgá maiddái buorre leat máŋggaidlogus. Máŋggaidlogu illatiivvas ja komitatiivvas sáhttá buorre-adjektiivvas leat akkusatiiva/genitiiva hápmi.

• 'Buorit biillat' leat divrasat.
• 'Buriid biillaid' lea álki vuovdit.
• 'Buriin biillain' leat 'buorit goazanat'.
• Liikon 'buriid/buriide biillaide'.
• 'Buriiguin/buriid biillaiguin' olle guhkás.

Adjektiivva sáhttá suorggidahttit (kompareret) nu ahte oktiibuot leat golbma veardidanhámi: unni - unnit - unnimus.

Positiiva lea adjektiivva vuođđohápmi – unni boaris stuoris.

Komparatiiva geavahuvvo go veardida guokte dávvira dahje ášši. Bárrastávval- ja kontrakšuvdnamáddagiid suorggis lea '-t': unnit (unni), stuorit (stuoris). Bárahisstávvaladjektiivvas leat eanet vejolaš suorgásat: '-et, -at, -ut, -eabbo, -abbo', omd. boarráset, boarráseabbo, boarrásut, boarrásat, boarrásabbo (boaris).

Superlatiiva lea alimus gráda go veardida unnimusat golbma ášši. Bárrastávval- ja kontrakšuvdnamáddagiid suorggis lea '-mus': unnimus (unni). stuorimus (stuoris). Bárahisstávvaladjektiivvas leat guokte vejolaš suorgása: '-eamos' og '-amos', omd. boarráseamos (boaris).

Komparerejuvvon suorggádusat geavahuvvojit sihke attribuhttan ja predikatiivan.

Go geavahuvvojit attribuhttan, de eai galgga kongrueret substantiivvain: (unni: unnit mánná, unnimus mánát), (stuoris: stuorit mánná, stuorimus mánát).

Fuobmá ahte bárahisstávvalmáddagiid attribuhttahápmin leat dušše oanehis suorgásat vejolaččat: boaris: boarráset/boarrásat/boarrásut mánná, boarráseamos/boarrásamos mánát.

Go komparerejuvvon suorggádusat geavahuvvojit predikatiivan, de galget leat seammá logus go substantiiva, ja dalle earuhit ovttaidlogu ja máŋggaidlogu.

• Komparatiiva:
• Elle lea 'unnit' go mun. Soai leaba 'unnibut' go mun.
• Elle lea 'stuorát' go mun. Soai leaba 'stuorábut' go mun.
• Elle lea 'boarráseabbo/boarrásabbo' go mun.
• Soai leaba 'boarráseappot/boarrásabbot' go mun.

• Superlatiiva:
• Elle lea 'unnimus'. Soai leaba 'unnimusat.
• Elle lea 'stuorimus'. Soai leaba stuorimusat.
• Elle lea 'boarráseamos/boarrásamos'.
• Soai leaba 'boarrásepmosat/boarrásamosat.

(sadjehápmi) lea sojahanhápmi mii čájeha makkár doaibma nomenis lea cealkagis. Nomeniidda gullet substantiivvat, adjektiivvat, lohkosánit ja pronomenat. Davvisámegielas leat 7 kásusa.

Adjektiivva, maiddái suorggádusa, sáhttá geavahit substantiivan ja dat sojahuvvo dalle buot kásusiid mielde. Sojahanminsttar lea seammá go substantiivvain. Fuobmá ahte adjektiivvat sojahuvvojit suorggádusa hámi távtta mielde.

lea kásus mii čájeha ahte nomen lea vuođđohámis (ovdanbuktinhámis), omd. Nieida lea 'nuorra'.

Máŋggaidlogu geažus lea '-t' ja bárrastávvaladjektiivvas lea geahnohis dássi: Nieiddat leat 'nuorat'.

Bárahisstávvaladjektiivvas lea fas geahnohis dássi ovttaidlogus ja gievrras dássi máŋggaidlogus, omd. Náhkki lea 'linis'. Náhkit leat 'litnásat'.

Kontrakšuvdnaadjektiivvas lea geahnohis dássi ovttaidlogus ja gievrras dahje liigegievrras dássi máŋggaidlogus, omd. Gussa lea 'stuoris'. Gusat leat 'stuorrát'.

Maid komparerejuvvon adjektiivvat sojahuvvojit máŋggaidlogus. Komparerenhámis lea bárrastávval- ja kontrakšuvdnaadjektiivvain bárahisstávvalmátta. Ovttaidlogu '-t'-geažus molsašuddá '-bu'-gehčosiin máŋggaidlogus: nuorat - nuorabut, stuorát - stuorábut, dábálaččat - dábálaččabut.

Bárrastávvaladjektiiva mas lea '-laš' dahje '-haš' loahpas, sojahuvvo bárrastávvalsubstantiivan jus komparatiivageažus lea '-eabbo' dahje '-abbo'. Ovttaidlogu oanehis gehčosat '-at' ja '-et' molsašuddet '-abbo/-eabbo'-gehčosiiguin máŋggaidlogus. Fuobmá ahte '-eabbo'-gehčosis lea dássemolsašupmi, ja máŋggaidlogus lea geahnohis dássi: dábálat - dábálabbot, dábáleabbo - dábáleappot, dábálabbo - dábálabbot .

Bárahisstávvaladjektiivva komparatiivahápmi oažžu bárrastávvalmáddaga, ja máŋggaidlogus leat guokte stávvala maŋimuš távttas. Ovttaidlogu oanehis gehčosat '-at' ja '-et' molsašuddet '-abbo/-eabbo'-gehčosiiguin máŋggaidlogus. Fuobmá ahte '-eabbo'-gehčosis lea dássemolsašupmi, ja máŋggaidlogus lea geahnohis dássi. boarráset - boarráseappot, boarrásabbo - boarrásabbot.

Superlatiivahámit bissot álgomáddagiin, earret kontrakšuvdnaadjektiivvat, mat ožžot bárrastávvalmáddaga. Bárrastávval- ja kontrakšuvdnaadjektiivvaid superlatiivageažus lea '-mus', ja bárahisstávvaladjektiivvaid superlatiivageažus lea fas '-eamos/-amos'. Fuobmá ahte '-eamos'-gehčosis lea dássemolsašupmi, ja máŋggaidlogus lea gievrras dássi: nuoramus - nuoramusat, dábálaččamus - dábálaččamusat, stuorámus - stuorámusat, boarráseamos - boarrásepmosat .

Bárrastávvaladjektiivvaid main lea '-laš', '-vaš' dahje '-haš' loahpas, sáhttá maid sojahit bárahisstávvalsubstantiivan jus superlatiivageažus lea '-eamos/-amos'. Fuobmá ahte '-eamos'-gehčosis lea dássemolsašupmi, máŋggaidlogus lea gievrras dássi: dábáleamos - dábálepmosat, dábálamos - dábálamosat.

lea kásus mii čájeha ahte sátni lea objeakta, omd. Mun oasttán 'hálbbibu'. Máŋggaidlogu geažus lea '-id.'

Bárrastávvaladjektiivvas lea geahnohis dássi sihke ovttaidlogus ja máŋggaidlogus: nuora - nuoraid (nuorra).

Bárahisstávvaladjektiivvas lea gievrras dássi, jus lea dássemolsašupmi, ja ovttaidlogus lea akkusatiivageažus '-a': litnása - litnásiid (linis), ruoksada - ruoksadiid (ruoksat).

Kontrakšuvdnaadjektiivvas lea gievrras dahje liigegievrras dássi: stuorrá - stuorráid (stuoris), njálgá - njálgáid (njálggis).

Bárrastávval- ja kontrakšuvdnaadjektiivvaid komparatiivva hápmi: ovttaidlogu '-t'-geažus molsašuddá '-bu'-gehčosiin: nuorabu - nuorabuid (nuorat), stuorábu - stuorábuid (stuorát), dábálaččabu - dábálaččabuid (dábálaččat). Mun oasttán 'hálbbibuid'.

Komparatiivva hámit main lea '-abbo'/'-eabbo': Fuobmá ahte '-eabbo'-gehčosis lea dássemolsašupmi: litnásabbo - litnásabbuid (litnásabbo), litnáseappo - litnáseappuid (litnáseabbo). .

Mun vieččan 'boarráseappo'. Mun vieččan 'boarráseappuid'.

Superlatiivva hámit: Mun oasttán 'hálbbimusa'. Mun oasttán 'hálbbimusaid'.

Fuobmá ahte '-eamos'-gehčosis lea dássemolsašupmi: litnásamosa - litnásamosiid (litnásamos), litnásepmosa - litnásepmosiid (litnáseamos), dábálepmosa - dábálepmosiid (dábáleamos), dábálamosa - dábálamosiid (dábálamos).

Davvisámegielas leat adjektiivvaid akkusatiiva- ja genitiivahámit ovttaláganat.

lea kásus mii čájeha mii dahje gii lea oamasteaddji: riggá - riggáid (rikkis) . Kásus geavahuvvo maid post- ja preposišuvnna oktavuođas, omd. 'Jallaid' gaskkas lei jierbmái. Máŋggaidlogu geažus lea '-id'.

Bárrastávvaladjektiivvas lea geahnohis dássi sihke ovttaidlogus ja máŋggaidlogus: nuora - nuoraid (nuorra).

Bárahisstávvaladjektiivvas lea gievrras dássi, jus lea dássemolsašupmi, ja ovttaidlogus lea akkusatiivageažus '-a': litnása - litnásiid (linis), ruoksada - ruoksadiid (ruoksat)

Kontrakšuvdnaadjektiivvas lea gievrras dahje liigegievrras dássi: stuorrá - stuorráid (stuoris), njálgá - njálgáid (njálggis).

Bárrastávval- ja kontrakšuvdnaadjektiivvaid komparatiivva hápmi: ovttaidlogu '-t'-geažus molsašuddá '-bu'-gehčosiin: nuorabu - nuorabuid (nuorat), stuorábu - stuorábuid (stuorát), dábálaččabu - dábálaččabuid (dábálaččat).

Komparatiivva hámit main lea '-abbo'/'-eabbo': Fuobmá ahte '-eabbo'-gehčosis lea dássemolsašupmi: litnásabbo - litnásabbuid (litnásabbo), litnáseappo - litnáseappuid (litnáseabbo). .

Dat lea 'boarráseappo' musihkka. Son lea 'boarráseappuid' gaskkas.

Superlatiivva hámit: Mun oasttán 'hálbbimusa'. Mun oasttán 'hálbbimusaid'.

Fuobmá ahte '-eamos'-gehčosis lea dássemolsašupmi: (hálbbimus), litnásamosa - litnásamosiid (litnásamos), litnásepmosa - litnásepmosiid (litnáseamos). dábálepmosa - dábálepmosiid (dábáleamos), dábálamosa - dábálamosiid (dábálamos).

Davvisámegielas leat adjektiivvaid akkusatiiva- ja genitiivahámit ovttaláganat.

lea kásus mii dábálaččat čájeha lihkadeami masa dahje geasa nu: Mun adden eanet vahkkoruđa 'boarrásebbui'. Dát lea fálaldat 'riggáide'. Mun attán vuoittu 'jođánepmosiidda'.

Bárrastávvaladjektiivvas lea gievrras dássi, loahppavokála sáhttá rievdat ja dasa laktása '-i'-geažus: árgái (árgi), jallii (jalla), hedjui (headju), dábálebbui (dábáleabbo) stuorámussii (stuorámus).

Bárahisstávvalsubstantiivvas lea gievrras dássi ja '-ii'-geažus: apmasii (amas), viššalepmosii (viššaleamos).

Kontrakšuvdnasubstantiivvas lea gievrras dahje liigegievrras dássi ja '-i'-geažus: njálgái (njálggat).

Máŋggaidlogus lea geažus '-ide': heajuide njálgáide čeahpimusaide viššaleappuide ja bárahisstávvaladjektiivvas lea fas 'iidda': apmasiidda viššalepmosiidda nuorabuidda.

lea kásus mii dábálaččat muitala ahte juoga lea báikkis dahje vuolgá báikkis eret. Kásus sáhttá maid muitalit oamasteami: 'Jallas' ii leat ollu jierbmi. Sii soitet oažžut veahki 'riggáin'. 'Boarrásepmosiin' ii leat skuvla odne.

Ovttaidlogus lea '-s'-geažus. Bárrastávvaladjektiivvas lea geahnohis dássi, ja bárahisstávvalsubstantiivvas fas gievrras dássi: apmasis (amas) boarráseappos (boarráseabbo). Kontrakšuvdnasubstantiivvas lea gievrras dahje liigegievrras dássi: riggás (rikkis).

Máŋggaidlogu geažus lea '-in': apmasiin riggáin nuoramusain.

lea kásus mii dábálaččat čájeha ahte juoga dahkko mainna dahje geainna nu: Mun hupmen muhtun 'jallain'. Mii vuolgit dohko 'riggáiguin'. Áhčči vuolgá 'boarrásepmosiiguin', ja eadni báhcá ruoktot 'nuoramusaiguin'.

Ovttaidlogu geažus lea '-in'. Bárrastávvalsubstantiivvas lea geahnohis dássi, nuorain, dábáleappuin, bárahisstávvalsubstantiivvas fas gievrras dássi, apmasiin (amas), viššalepmosiin (viššaleamos), ja kontrakšuvdnasubstantiivvas lea gievrras dahje liigegievrras dássi: riggáin (rikkis).

Máŋggaidlogu geažus lea '-iguin': apmasiiguin jallaiguin nuoramusaiguin.

lea kásus mii muitala dili dahje iešvuođa birra. Kásus muitala maid ahte juoga adnojuvvo dahje gohčoduvvo manin nu:

Mun dovden iežan 'jallan'.

Son gáttii mu 'boarráseabbon'.

Oahpaheaddji rámpui mu 'viššaleamosin'.

Essiivva geažus lea '-n' mii laktása ovttaidlogu nominatiivva hápmái, ja ovttaidlohku ja máŋggaidlohku leat ovttaláganat.